Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου 2018

Η πρώτη γυναίκα στη Χημεία

Η Χημεία εμφανίζεται στην ιστορία της ανθρωπότητας αρκετά νωρίς κάποιες χιλιετίες π.Χ.

Alchymia; Απο το Quinta Essentia του Thurneysser, 1570
Credit: Nathan Kesling 
Σε θεωρητικό επίπεδο οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι διαμορφώνουν την θεωρία της Ογδοάδας όπου συγκεντρώνουν τις οκτώ πρωταρχικές δυνάμεις απ τις οποίες είναι κατασκευασμένα τα πάντα. Πρακτικά, η μεταλλουργία ανθίζει από πολύ παλιά αλλά και η παρασκευή μπύρας και ψωμιού αποτελούν πρώιμες εφαρμογές της Χημείας. Δουλειές που δεν είναι μόνο αντρικές αλλά και γυναικείες.

Ταπούτι - Μπελατεκαλίμ  Μεσοποταμία
σε μια πήλινη πλάκα με σφηνοειδή γραφή
που χρονολογείται στο 1200 π.Χ.
(Wikipedia commons) caption
Η πρώτη γυναίκα που αναφέρεται γραπτώς ότι εξασκούσε χημικές δεξιότητες είναι μια αρωματοποιός του βασιλιά της Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας στη Μεσοποταμία το 1200 π.Χ. Η Ταπούτι - Μπελατεκαλίμ (δες Βικιπαίδεια) θεωρείται η πρώτη Χημικός στην αρχαιότητα.

Μπελατεκαλίμ σημαίνει "βασιλικός οικονόμος" και γι΄ αυτό συμπεραίνουμε ότι ζούσε στο παλάτι έχοντας την γενική επίβλεψή του. Το όνομά της αναφέρεται σε μια πήλινη πλάκα με σφηνοειδή γραφή που χρονολογείται στο 1200 π.Χ.

Η Ταπούτι είναι επίσης συγγραφέας ενός αρχαίου κειμένου αρωματοποιίας.

Μαζί της εργαζόταν μια άλλη γυναίκα, η (--)νινού που δεν διασώζεται το πρώτο τμήμα από το όνομά της. Μαζί αυτές οι δύο γυναίκες ασχολήθηκαν με την αρωματοποιία εφευρίσκοντας και εφαρμόζοντας μεθόδους δικής τους επινόησης. Χρησιμοποιούσαν λουλούδια, λάδι και καλάμια μαζί με κύπειρομύρο και βάλσαμο. Προσθέτουν νερό ή άλλους διαλύτες και στη συνέχεια το μείγμα αποστάζεται και διηθείται αρκετές φορές.

Μύρο από την Ανατολή
(Wikipedia commons) By GeoTrinity -  CC BY 3.0, 
Το γεγονός ότι οι πρώτοι γνωστοί χημικοί της αρχαιότητας είναι γυναίκες δεν είναι τυχαίο καθώς οι διαδικασίες και τα σκεύη που απαιτούνταν για την απόσταξη και την δημιουργία αρωμάτων έμοιαζαν και συχνά ταυτίζονταν με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες στην μαγειρική και το νοικοκυριό. Τα πρώτα όργανα για το χημικό εργαστήριο θεωρείται ότι εξελίχθηκαν από τα κουζινικά.

Στην αρχαία Βαβυλωνία η αρωματοποιία ήταν εξαιρετικά σημαντική καθώς τα αρώματα χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα για θρησκευτικούς και άλλους τελετουργικούς σκοπούς καθώς και στην ιατρική αλλά και τον καλλωπισμό.

Η κοσμετολογία και η αρωματοποιία ήταν αγαπημένες δραστηριότητες των γυναικών από την αρχαιότητα

Ζωή η Πορφυρογέννητη
Photographer: Myrabella
Public Domain,  (Wikipedia commons)
Η Ζωή η Πορφυρογέννητη (περ. 978 – 11 Ιουνίου 1050) που κυβέρνησε ως Βυζαντινή αυτοκράτειρα μαζί με την αδερφή της Θεοδώρα από το 1042 μέχρι το 1050 και ως αυτοκρατορική σύζυγος από το 1028 έως το 1042 επίσης αναφέρεται ως πρώιμη Χημικός. Όταν η Ζωή αποσύρθηκε από την πολιτική δράση ασχολήθηκε απερίσπαστα με την αγαπημένη της δραστηριότητα, την κατασκευή καλλυντικών και αρωμάτων, μία δραστηριότητα που την γοήτευε σε όλη της τη ζωή. Μετέτρεψε μάλιστα και τα προσωπικά της διαμερίσματα σε χημικό εργαστήριο όπου έκανε τα πειράματά της.

Η Ζωή Προφυρογέννητη, ασχολούμενη με αυτήν την πρώιμη μορφή χημείας, δεν ήταν εξαίρεση, ούτε παγκοσμίως, αλλά ούτε και στο Βυζάντιο όπου υπήρξαν πολλές γυναίκες, όπως η Άννα Κομνηνή, που ήταν εξαιρετικά μορφωμένες και ασχολήθηκαν με διάφορες επιστήμες. Οι περισσότερες από αυτές όμως σήμερα δεν είναι ευρέως γνωστές. Η Ζωή περνούσε πολύ χρόνο στο εργαστήριό της ακόμα και τις ζεστές ημέρες του καλοκαιριού. Ο σύγχρονός της ιστορικός Μιχαήλ Ψελλός τονίζει πόσο ασυνήθιστα φερόταν η Ζωή καθώς δεν ασχολούνταν με το γνέσιμο ή την ύφανση και, όπως η αδερφή της η Θεοδώρα, δεν απολάμβανε τον καθαρό αέρα και τις βόλτες στον κήπο. Η αναφορά στο γνέσιμο και στην ύφανση ήταν ένας τρόπος για να υπογραμμίσει το πόσο ασυνήθιστη ήταν η συμπεριφορά αυτής της αυτοκράτειρας καθώς επρόκειτο για δύο παραδοσιακά γυναικείες ασχολίες που, ανεξάρτητα με το αν κάποια γυναίκα ασχολούνταν με αυτές ή όχι, συμβόλιζαν τον παραδοσιακό γυναικείο τρόπο ζωής.

Το ζεύγος Μαρία-Αννα και Αντουάν Λαβουαζιέ
By Jacques-Louis David - Metropolitan Museum of Art,
 Public Domain,  (Wikipedia commons)
Αν και οι γυναίκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην Αλχημεία δεν είναι ευρέως γνωστές και μετά την  Επιστημονική επανάσταση δεν εμφανίζονται σε σημαντικούς ρόλους μέχρι τον 20ο αιώνα με την εμφάνιση της Μαρίας Σκουοντόφσκα-Κιουρί.

Πιθανόν θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε την εξαίρεση της Μαρία-Άννα Πιερέτ Πώλζ Λαβουαζιέ (20 Ιανουαρίου 1758  - 10 Φεβρουαρίου 1836 Marie-Anne Paulze Lavoisier) Γαλλίδα χημικό και ευγενή, την σύζυγο του Λαβουαζιέ.

Στην Μαρια-Άννα αποδίδονται όλες οι εικονογραφήσεις των έργων του Λαβουαζιέ.

Πηγές: Η Wikipedia και η Βικιπαίδεια